ترس چییە؟

ترس چییە؟ ترس یەکێکە لە یەکەم هەستەکانی مرۆڤ، کە سەرچاوەی ئەو هەستە دەبێت بە سیستەمی دەماری مێشک هەژمار بکرێت. ئەم کاردانەوە سۆزدارییە، وەک غەریزەیەک، هەر لە لەدایکبوونەوە لەگەڵمان دەبێت و لە شێوەی وەڵامدانەوە بۆ دۆخێکی مەترسیدار یان ناپارێزراو دەردەکەوێت.

ئەگەر مرۆڤەکان هەستیان بە ترس نەکردبا، نەیاندەتوانی خۆیان لە هەڕەشەی ڕەوا بپارێزن. ترس وەڵامێکی ژیانییە بۆ مەترسی جەستەیی و سۆزداری کە بە درێژایی پەرەسەندنی مرۆڤ زۆر گرنگ بووە، بە تایبەت لە سەردەمی کۆن کە ژن و پیاو بە بەردەوامی ڕووبەڕووی بارودۆخی ژیان یان مردن دەبوونەوە.

ئەمڕۆ مەترسییەکان کەمترن لە ڕابردوو، بەڵام هەندێک کەس هێشتا کاردانەوەی توندیان هەیە بەرامبەر بە هەندێک بابەت. لەم بابەتەدا باس لە جۆرەکانی ترس و نیشانەکانیان و دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنیان دەکەین. لەگەڵمان بمێنەوە.

ترس چۆن کاردەکات؟
هەندێک جار ترس بەهۆی هەڕەشەی ڕاستەقینەوە دروست دەبێت و هەندێک جاریش لە مەترسییە خەیاڵکراوەکانەوە سەرچاوە دەگرێت. هەرچەندە ترس کاردانەوەیەکی سروشتییە بەرامبەر هەندێک بارودۆخ، بەڵام لەوانەیە ببێتە هۆی ناڕەحەتی و تێکچوون.

جگە لەوەش، ترس لەوانەیە نیشانەیەکی هەندێک نەخۆشی تەندروستی دەروونی بێت، لەوانە:

تێکچوونی ترس

نەخۆشی دڵەڕاوکێی کۆمەڵایەتی

فۆبیا و تێکچوونی فشاری دەروونی دوای کارەسات (PTSD).

ترس لە 2 کاردانەوەی سەرەتایی پێکدێت بۆ هەندێک جۆری هەڕەشە، واتە کاردانەوەی بایۆکیمیایی و کاردانەوەی سۆزداری، کە هەریەکەیان لە خوارەوە لێکۆڵینەوەمان کردووە.

کاردانەوەی بایۆکیمیایی
ترس میکانیزمێکی سروشتی هەست و مانەوەیە. کاتێک ڕووبەڕووی هەڕەشەیەک دەبینەوە، جەستە بە هەندێک شێوە کاردانەوەی دەبێت بەرامبەر بەو هەڕەشەیە. کاردانەوە جەستەییەکان بەرامبەر بە ترس بریتین لە ئارەقەکردنەوە، زیادبوونی لێدانی دڵ و زیادبوونی ئەدرنالین کە وامان لێدەکات زۆر ئاگادار بین. ئەم کاردانەوە جەستەییەش پێی دەوترێت وەڵامی “شەڕ یان هەڵاتن”، واتە جەستە خۆی ئامادە دەکات بۆ بەرگریکردن لە خۆی یان هەڵاتن. کارلێکی بایۆکیمیایی جوريك له گۆڕانکاری پەرەسەندنە، کارلێکێکی ئۆتۆماتیکی کە بۆ مانەوەمان زۆر گرنگە.

2. کاردانەوەی سۆزداری

کاردانەوەی سۆزداری بەرامبەر ترس پەیوەستە بە کەسایەتی و باری دەروونی کەسەکەوە. لە ڕاستیدا وەڵامی مێشک بۆ ترس هاوشێوەی هەست و سۆزە ئەرێنییەکانە وەک دڵخۆشی و وروژاندن، هەر بۆیە وەڵامدانەوەی سۆزداری مرۆڤەکان بۆ ترس جیاوازە. هەندێک کەس بەردەوام هەوڵدەدەن ئەدرنالینیان زیاد بکەن بە ئەنجامدانی وەرزشی ورووژێنەر یان بوون لە دۆخە ورووژێنەرەکانی تردا وەک سەیرکردنی فیلمی ترسناک.

هەندێکی تر کاردانەوەی نەرێنییان دەبێت بەرامبەر بە هەستکردن بە ترس و بە هەر نرخێک بێت خۆیان لە بارودۆخە ترسناکەکان بەدوور دەگرن. هەرچەندە کاردانەوەی جەستەیی مرۆڤەکان بەرامبەر بە ترس وەک یەکە، بەڵام کاردانەوەی سۆزداری بەرامبەر بە ترس ڕەنگە ئەرێنی یان نەرێنی بێت بەپێی کەسایەتی کەسەکە.

نیشانەکانی ترس:
ترس بەزۆری هەم نیشانەی جەستەیی و هەم نیشانەی سۆزداری هەیە. هەرچەندە ڕەنگە هەر کەسێک نیشانەی جیاوازی ترسی هەبێت، بەڵام هەندێک نیشانەی باو بریتین لە:

- لەرزین
- ئارەقکردنەوە
- هەناسەتەنگی
- دەم ووشكى
- هێڵنج
- ناڕەحەتی گەدە
- ئازاری سنگ
- زیادبوونی لێدانی دڵ.

جگە لە نیشانە جەستەییەکان، ڕەنگە مرۆڤەکان تووشی نیشانە دەروونییەکانی وەک ناڕەحەتی، هەستکردن بە بێدەسەڵاتی، یان هەستکردن بە نزیکبوونەوە لە مردن بکن.

ڕەگی ترس چییە؟
ترس بە شێوەیەکی ناباوەر ئاڵۆزە و هیچ هۆکارێکی ڕەگ و ڕیشەی نییە. ڕەنگە هەندێک ترس بەهۆی ئەزموون یان زەبرەوە بێت، لەکاتێکدا هۆکاری هەندێک ترس نادیارە. هەندێک لە هۆکارە باوەکانی ترس بریتین لە:

-ڕووداوە خەیاڵییەکان
- هۆکاری نەناسراو
- ڕووداوەکانی داهاتوو
- مەترسییە ڕاستەقینەکانی ژینگە
- هەندێک شت یان بارودۆخ (وەک جاڵجاڵۆکە، مار، بەرزی، فڕین).

جۆرەکانی ترس:

هەندێک لە جۆرە جیاوازەکانی نەخۆشی دڵەڕاوکێ کە بە ترس تایبەتمەندن بریتین لە:

-ئاگۆرافۆبیا
- تێکچوونی ترس
- فۆبیای تایبەت
- نەخۆشی دڵەڕاوکێی جیابوونەوە
- تێکچوونی دڵەڕاوکێی گشتگیر
- نەخۆشی دڵەڕاوکێی کۆمەڵایەتی
- تێکچوونی فشاری دەروونی دوای کارەسات (PTSD).

دەستنیشانکردنی ترس:

ئەگەر بەردەوام و لەڕادەبەدەر دەترسیت، سەردانی پزیشک بکە. لەوانەیە پزیشکەکەت پشکنینت بۆ بکات و پشکنینەکانت بۆ بنووسێت بۆ ئەوەی دڵنیابێت لەوەی ترس و دڵەڕاوکێت پەیوەندی بە نەخۆشییەکی بنەڕەتی دیاریکراوەوە نییە.

هەروەها لەوانەیە پرسیار بکات سەبارەت بە نیشانەکانی دڵەڕاوکێت، لەوانە چەند کات دەخایەنێت، چەندە توند و لە چ بارودۆخێکدا تووشی دەبیت. بەپێی نیشانەکان لەوانەیە پزیشکەکەت ترسەکەت وەک نەخۆشییەکی دڵەڕاوکێ وەک فۆبیا دەستنیشان بکات.

فۆبیاکان:
یەکێک لە لایەنەکانی تێکچوونی دڵەڕاوکێ ترسە لە ترس. لە کاتێکدا زۆربەی خەڵک تەنها لە دۆخە ترسناکەکان دەترسن، ئەو کەسانەی کە نەخۆشی دڵەڕاوکێیان هەیە لە ترسیان دەترسن. ئەم کەسانە کاردانەوەی ترس بە نەرێنی سەیر دەکەن و هەموو هەوڵێکیان دەدەن بۆ ئەوەی خۆیان لەم کاردانەوەیە بەدوور بگرن.

فۆبیا بریتییە لە ترس لە دۆخێک کە هیچ مەترسییەکی ڕاستەقینەی نییە. هەرچەندە ئەو کەسەی کە فۆبیای هەیە دەزانێت کە ترسەکەی ناعەقڵانییە، بەڵام ناتوانێت ڕێگری لە کاردانەوەی ترسەکە بکات.

چارەسەری ترس:
دووبارە بەرکەوتن بە دۆخە ترسناکەکان دەبێتە هۆی جۆرێک لە ئاشنابوون کە دەتوانێت وەڵامی ترسەکە زۆر کەم بکاتەوە. ئەم ڕێبازە بنەمای هەندێک چارەسەری فۆبیا پێکدەهێنێت. چارەسەرەکانی فۆبیا کە لەسەر بنەمای دەروونناسی ترس دامەزراون، سەرنج دەخەنە سەر تەکنیکەکانی وەک بێهەستیاری سیستماتیکی و نوقمبوونی فۆکەس. هەردوو تەکنیکەکە لەسەر بنەمای کاردانەوە فیزیۆلۆژی و دەروونییەکانی جەستەیە بۆ کەمکردنەوەی ترس.

1. بێ هەستیاری سیستماتیکی
ئەم تەکنیکە ڕێنمایی وردە وردە لە هەندێک بارودۆخی بەرکەوتندا دەگرێتەوە. بۆ نموونە بۆ کەسێک کە لە مار دەترسێت، بێهەستیاری سیستماتیکی بریتییە لە قسەکردن لەگەڵ کەسەکە سەبارەت بە مار لە یەکەم دانیشتنی چارەسەرکردندا.

لە دانیشتنەکانی دواتردا، چارەسەرکەر بە نەرمی کەسەکە سەرکردایەتی دەکات بۆ ئەوەی سەیری وێنەی مارەکان بکات و یاری لەگەڵ مارە یارییەکان بکات و لە کۆتاییدا دەست لە مارێکی زیندوو بدات. ئەم پرۆسەیە پەیوەندی بە فێربوون و بەکارهێنانی تەکنیکە نوێیەکانی ڕووبەڕووبوونەوە هەیە بۆ بەڕێوەبردنی وەڵامی ترس.

2. نوقمبوونی فۆکەس
لە تەکنیکی نوقمکردندا مرۆڤ لە ژینگەیەکی سەلامەت و کۆنترۆڵکراودا بەرەوڕووی دۆخێکی ترسناک دەبێتەوە بۆ ئەوەی ترسەکەی کەم بکاتەوە. ئەم تەکنیکە وا لە مرۆڤ دەکات مامەڵە لەگەڵ دڵەڕاوکێی تونددا بکات و ترسی لەو دۆخە زۆر کەم دەبێتەوە.

ڕووبەڕووبوونەوەی ترس:
بۆ سنووردارکردنی کاریگەرییە جەستەیی و سۆزداری و ڕەفتارییەکانی ترس، دەتوانیت ڕێوشوێنی کاریگەر و لە هەمان کاتدا سادە لەم جۆرە بەکاربهێنیت:

1.پشتگیری کۆمەڵایەتی بەدەست بهێنە:
هەبوونی کەسانی پشتیوان لە ژیانتدا، ئاسانکاریت بۆ دەکات کە کۆنتڕۆڵی ترسەکەت بکەیت.

2. مەشقی وردبینی بکە:
هەرچەندە هەمیشە ناتوانیت هەندێک هەست و سۆز بوەستێنیت، بەڵام ئاگاداربوون دەتوانێت یارمەتیت بدات باشتر کۆنتڕۆڵی ترس بکەیت و بیرکردنەوە نەرێنییەکان بە بیرکردنەوە یارمەتیدەر و ئەرێنییەکان بگۆڕیت.

3. مەشقی هەناسەدان بکە:
تەکنیکەکانی بەڕێوەبردنی فشار وەک هەناسەدانی قووڵ، ڕاهێنانی پێشکەوتووی ئیسراحەتکردنی ماسولکەکان و بینینی ڕێنماییکراو بەکاربهێنە.

4. ئاگات له‌ ته‌ندروستیت بێت:

خواردنی باش بخۆ و وەرزش بکە و هەموو شەوێک بەشی پێویست بخەو.

دوا وشە:
ترس هەستێکی گرنگە کە دەتوانێت لە مەترسی بتپارێزێت، بەڵام دەتوانێت ببێتە هۆی هەستکردن بە دڵەڕاوکێی درێژخایەن. دۆزینەوەی ڕێگاکانی کۆنتڕۆڵکردنی ترسەکەت یارمەتیت دەدات باشتر ڕووبەڕووی ئەم هەستانە ببیتەوە و دڵەڕاوکێت کەم بکاتەوە.

من فۆبیای تاریکیم هەیە و زۆر لە تاریکی دەترسم. من زۆرم خوێندووەتەوە دەربارەی ئەو هەستانەی کە لە تاریکیدا بۆ مرۆڤ دێنە پێشەوە، ئێستاش دەتوانم بڵێم تا ڕادەیەک توانیومە ترسم کۆنتڕۆڵ بکەم، بەڵام ترسەکەم ڕیشەکێش نەکراوە. تو لە چی دەترسیت؟ پێت خۆشە بابەتی زیاتر لەسەر ترس بنووسم؟ دەتوانن لە بەشی کۆمێنت بۆچوونی خۆتانم لەگەڵدا باس بکەن.